Unilibrary. Oliy ta'lim muassasalarining yagona elektron kutubxona axborot tizimi.

0 ‘ZBEK TILI 0 ‘QITISH METODIKASI

Ushbu kitob « 0 ‘zbek tili o‘q itish metodikasi» fanidan amaliy va laboratoriya m ashg‘ulotlarini jam lagan. U lar bo'lajak til va adabiyot o'qituvchilarini zamonaviy darsni tashkil etish va lining samaradorligini oshirishga oid bilim, ko‘nikma va malakalar tizimi bilan tanishtiradi. Ulam i amaliy faoliyatlarida qo'llashlari mumkin bo‘lgan andoza va nam unalar bilan qurollantiradi, ona tili ta ’limida qo'llanadigan metod, usul va shakllar tizimi bilan tanishtirib, ijodkorona ishlashga o ‘rgatadi. Kitob bo'lajak til va adabiyot o ‘qituvchilariga (Bakalavriatning « 0 ‘zbek tili va adabiyoti» yo‘nalishi) m o‘ljallangan. Shuningdek, undan umumiy o‘rta ta’lim maktablari, akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarining o‘qituvchilari ham foydalanishlari mumkin.

ADABIYOT 0 ‘QITISH METODIKASI

Mazkur «Adabiyot o'qitish metodikasi» o'quv qo'llanmasi amaldagi o'quv rejasi asosidagi o'quv dasturiga tayanib yara- tilgan. Unda adabiyot o'qitishning eng dolzarb muammolari bu- gungi kun talablari nuqtai nazaridan yoritib berilgan. Qo'llanma oliy o 'quv yurtlari o'zbek tili va adabiyoti fakultetlari talabalariga mo'ljallangan.

A D A B I Y O T 0 ‘ Q I T I S H M E T O D I K A S I

Mazkur «Adabiyot o'qitish metodikasi» o ‘quv qo'llanmasi amaldagi о ‘quv rejasi asosidagi о ‘quv dasturiga tayanib yara- tilgan. Unda adabiyot о ‘qitishning eng dolzarb muammolari bu- gungi кип talablari nuqtai nazaridan yoritib berilgan. Qo ‘llanma oliy о ‘quv yurtlari о ‘zbek tili va adabiyoti fakultetlari talabalariga mo ‘Ijallangan.

0 ‘ZBEK MUMTOZ ADABIYOTI TARIXI

Q o 'l l a n m a R e sp u b lik a oliy o 'q u v yurtlari о zbek lilologivasi fa k u ltc tla ri bakalavriat ixtisosligining 1 - 11 b osqic h talabalariga о zbek m u m t o z adabiyoli (arixi fanidan o ‘q u v - q o ‘llanm a sifalida m o ‘!;allangan. U n d a bakalavriat ixtisosligi о quv rejasida o 'z b c k m u m to z adabiyoli tarixi fanidan o'tilishi ко zd a tutilgan 166 soatlik m a ’rnza va am aliy m a shg'ulotla rga do i m a c u l a r haq id a fikr vuiitiladi. Qo'lingizdagi kitobda eng qadim gi aJabiy yodgorliklardan XVI asr o\iriga qadar bo 'lg an m u m to z adabiyot vakillari liaqidagi m a lu m o tlar q a m ra b olingan. M u a llifla r m u s t a q illik n in g m a ’n aviv m c ro sn i ta d q iq qilisti u c l u i n y a r a tg a n im koniyatlarini inobatga olgan h olda mavzulami milliy istiqlol mafkurasi tamovillari r u h id a yoritishga u rg 'u berishadi.

NAVOIYSHUNOSLIK

Mazkur darslik respublika oliy oquv yurtlari o'zbek filologiyasi va ozbek tili va adabiyotini o'qitishyo’nalishidagi talabalar uchun mo'ljallangan bolib, unda Alisher Navoiy hayoti va ijodi hamda asarlaripoetikasi bilan bog'liq engmuhim ma’lumotlar qamrab olingan, buyuk mutafakkir ijodiga doiryangicha talqinlar berilgan. Darslik navoiyshunoslikda qo'lga kiritilgan eng so'nggi yutuqlarni ozida aks ettirganligi bilan alohida ahamiyat kasb etadi.

O‘ZBEK MUMTOZ ADABIYOTI TARIXI

Мазкур қўлланма илк бор яратилган бўлиб, олий таълимнинг бакалавриат босқичи учун мўлжалланган. Қўлланма ўзбек мумтоз адабиётнинг энг қадимги давридан ХV асрнинг биринчи ярмигача бўлган даврини қамраб олади. Қўлланмада исломгача бўлган давр щзбек адабиётига алоҳида эътибор берилган. Шунингдек, Х1- ХV аср ўзбек адабиётининг янги қирралари, тарихий-адабий манбалар чуқур ёритилган.

NAVOIYSHUNOSLIK

Ushbu o‘quv qo‘llanma uch bo‘limdan iborat bo‘lib, dastlabki qism “Alisher Navoiy asarlari badiiyati” deb nomlanadi. Unda Alisher Navoiyning hayoti, ijodining spetsifikasi, lirik asarlari hamda dostonlari badiiyatiga doir ba’zi jihatlar tahlilga tortiladi. Qo‘llanmaning ikkinchi qismida shoirning “Xazoyinu-l-maoniy” kulliyotidagi 63 ta g‘azal, uchinchi qismida esa 63 ta qit’a mumtoz poetik ilmlar – ilmi aruz, ilmi qofiya, ilmi bade’ asosida tahlil qilinadi, ularga nasriy bayon va sharhlar beriladi. Foydalanuvchilar ushbu qo‘llanma mutolaasi natijasida quyidagi bilim va amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar: – Alisher Navoiyning fenomeni, shaxsiyati, tafakkur dahosi haqida ma’lumotlar oladilar; – Navoiyning komil inson ma’naviyati haqidagi qarashlarini ilmiy jihatdan asoslangan dalillar bilan chuqur o‘rganish va hayotga tatbiq etish usul va vositalari bilan tanishadilar; – badiiy ijod namunalarini o‘rganish orqali badiiy so‘z shukuhi, o‘zbek tilining keng imkoniyat- laridan foydalanish malakasi shakllanadi; – Navoiy asarlarining o‘zbek xalqi ma’naviyati shakllanishi va rivojiga ko‘rsatgan ta’siri haqida ma’lumot olish orqali milliy ma’naviyatimizning teran ildizlari haqida tasavvur hosil qiladilar; – Alisher Navoiyning badiiy olami tabiati va qonuniyatlarini tadqiq etish, asarlari mohiyatini teran anglash, xususan, g‘azal va qit’alarini to‘g‘ri tahlil va tadqiq etish ko‘nikmasini hosil qiladilar; – egallangan bilim va ko‘nikmalarni jamiyatda ezgu insoniy fazilatlarning barqaror bo‘lishiga yo‘naltirish malakasi hosil bo‘ladi.

MUSTAQILLIK DAVRI O‘ZBEK ADABIYOTIDA ALISHER NAVOIY OBRAZI

o‘zbek xalqining buyuk mutafakkiri, daho shoiri Alisher Navoiy siymosining mustaqillik davri o‘zbek adabiyotidagi badiiy talqini muammosi o‘rganilgan. Muallif mazkur ilmiy mavzu tadqiqida bir nechta dolzarb masalalar, jumladan, badiiy adabiyotda tarixiy shaxs tasvirining mezonlari, prototip va estetik ideal, Alisher Navoiy obrazining lirik, epik va dramatik turga xos talqinlari tadriji, tarixiy manbalar haqiqati, obrazga zamonaviy yondashuv kabi masalalar tahlil qilingan. Navoiy obrazining yangi davr o‘zbek adabiyotidagi talqinlarining o‘ziga xos jihatlariga e’tibor qaratilgan. Monografiyada mustaqillik davri adabiyoti Alisher Navoiy obrazini yaratish, uni badiiy ifodalashda erishilgan yutuqlar va yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar zarur darajada, ilmiy asosda ko‘rsatib berilgan. Yangi talqinlar kitobxonni mushohadaga chorlaydi. Ushbu monografiya mustaqillik davri navoiynomasining ilmiy-badiiy tadqiqi sifatida ahamiyatli bo‘lib, kitob ilmiy xodim, soha mutaxassislari, filologiya fakulteti talaba-magistrlari, hamda Alisher Navoiyning barcha muxlis, muhiblarining foydalanishlari uchun mo‘jallangan.

ИСТИҚЛОЛ ДАВРИ АДАБИЁТИ

Филология фанлари доктори, Ннзомий номидаги Тошкентдавлатпедагогика университетининг профессори Ҳакимжон Каримовшзнг ушбу дарслиги “Истиқлол даври адабиёти” курсн учун тузилган намунавий дастур асосида ёзилган. Унда истикдол даврида юзага келган шеърият, хикоя, қисса, роман ва драмалар, улар замирида ётган масала, муаммолар: истиқлол моҳияти, миллий ғоя ва мшший мафкура, модерн йўналишидаги лирика ва достонларнинг ўзга-а хос хусусиятлари, шунингдек, миллийлик ифодаси, миллий характер, фожийлик моҳияти, инсон табиати, маънавияти, руҳияти, янги тамойиллар, тарих ҳамда тарихий шахсларга муносабат юзасидан тадкиқ қилинган ва модерп рухидаги насрий асарларнинг ўзига хослиги очиб берилган. Дарслик олий ўқув юртларининг филолог талабапари - бакалавр, магистрлари, адабиёт ўқитувчилари ва адабиёт масалалари билан қизикувчилар учун мўлжалланган.

ТОШКЕНТ ШАХРИ

«Дунё шиддат билан узгариб, баркарорлик ва халкларнинг мустахкам ри- вожланишига рахна соладиган турли янги тахдид ва хавфлар пайдо булаётган бугунги кунда маънавият ва маърифатга, ахлокий тарбия, ёшларнинг билим олиш, камолга етишга интилишига эътибор каратиш хар качонгидан хам мухимдир. Айнан таълим ва маърифат башарият фаровонлигининг асосий омиллари- дан хисобланади, инсонларни эзгуликка даъват этади, саховатли, сабр-каноат- ли булишга ундайди. Бундай ёндашув - давр талабидир».

ESKI O‘ZBEK TILI VA YOZUVI PRAKTIKUMI

O‘zbekistonning mustaqil davlat sifatida dunyoga chiqishi, hayotning barcha jabhalarida, shu jumladan, ta’lim sohasida ham tub burilishlarni vujudga keltirdi. Ayniqsa, o‘tmish tariximiz bilan bevosita bog‘liq qo‘lyozma manbaalarni, ilmiy- adabiy asarlarni o‘rganishga imkoniyat yaratdi. Bu esa, allomalarimizning ma’naviy va ma’rifiy merosiga bugungi kun nuqtai nazaridan mehr ko‘zi va cheksiz hurmat bilan qarashga keng yo‘l ochib berdi. Shu bilan birga, oldimizga o‘tmish merosimizni atroflicha o‘rganish bilan bog‘liq muammolarni tezlikda hal etish vazifasini ko‘ndalang qo‘yadi. Milliy ma’naviy meroslarimizni o‘rganish, tadqiq etish, ularni xolisona yoritish, shu bilan birgalikda ilg‘or g‘oyalarimizni butun dunyoga ko‘rsatish uchun «Eski o‘zbek tili va yozuvi praktikumi» fanini, hamda uning arab alifbosiga asoslangan eski o‘zbek yozuvini o‘rganishning o‘rni katta. Bu fan arab yozuvi asosidagi eski o’zbek yozuvining grafik, fonetik, grammatik xususiyatlari bilan tanishtiradi va eski o’zbek yozuvi yodgorliklari matnlarining o’qilishi, o’ziga xos tomonlarini yoritib beradi. Matn tahlilini, izohli o’qishini amalga oshiradi, ayni zamonda o’zbek tili tarixi fanlarining boshlovchi kursi vazifasini ham bajaradi. Qo‘llanma davlat ta’lim standartlari mazmuniga mos ravishda yozilgan.

O‘QISH KITOBI

Bu o‘qish kitobi o‘quvchilarning bilim doirasini kengaytirish, ularni o‘qishga bo‘lgan qiziqishini oshirish hamda fikrlash madaniyatini shakllantirishga xizmat qiladi. Kitobda turli mavzulardagi qiziqarli hikoyalar, ertaklar va she’rlar jamlangan bo‘lib, ular orqali bolalarda ezgulik, mehr-oqibat va vatanparvarlik tuyg‘ulari tarbiyalanadi.

АДАБИЁТШУНОСЛИККА КИРИШ

Ушбу китоб «Адабиётшуносликка кириш» фани буйича Узбек тилила яратилган энг янги дарсликлардан биридир. Унда мазкур фаннинг дастур буйича имкон кддар барча масалалари камраб олин- ган. Аввалги нашрга бадиийлик муаммоси киритилганди. Бу нашрда- ги шундай янгилик «Пафос»дир. Сюжет та\лилидан асар мазмуни баёнига купрок эътибор берилди. Кбайта тахрирдан баъзи кушимча фикрлар чам урин олди. Китоб содда тилда ёзилган. Шу билан бирга, бу масалаларга муаллиф миллий истиклол гояси ва мафкураси нук,- таи назаридан ёнлашади, унда асосан узбек мумтоз ва замонавий адабиёти намояндаларининг ижоди, энг му\им асарлари мисолида муло\аза юритган. Дарслик республикамиздаги уииверситетлар, педагогика, мада- ният ва санъат институтлари, коллежлар, лицейлар талабалари, мак- таб Укувчилари ва Укитувчилари учун мулжалланган. Ундан адабиёт- шунослик масалалари билан киэикувчи барча ихлосмандлар фойда- ланишлари мумкин.

АДАБИЁТ НАЗАРИЯСИ

Республика университетларининг Узбек филологияси йуналиши (факультетлари)да «Адабиёт назарияси» бакалавриатнинг 4-курсида урганилади. Унда адабиёт, бадиий асар, ижодий жараённинг му\им крнуниятлари, адабий тур ва жанр, ижодий метод ва услуб муаммо- ларининг мох,ияти, с^з ва сузшуносликнинг се?фу жозибаси )^акдца зарур назарий таълимот берилади. Ушбу дарслик Олий укув юртларининг филолог талаба-бакалавр- лари, магистрлари, тадкик,отчилари, аспирантлари, докторантлари ва адабиётга к,изикувчи барча ижодкорларга мулжалланган.

Adabiyotshunoslik nazariyasi

Adabiyotshunoslikka doir mavjud darslik, qo'llanma, lug'atlarga tayanib tayyorlangan mazkur darslikda so‘z san’atining o’ziga xos xususiyatlari. badiiy asar va uning tarkibiy qismlari, adabiy turlar va janrlar, badiiy asar tili, ijodiy uslublar va ijodkor uslubi, adabiy jarayon to’g'risida mulohaza yuritilgan. Mazkur darslik oliy o'quv yurtlari bakalavriat va magistratura bosqichi talabalariga mo'ljallangan.

ADABIYOT NAZARIYASI ASOSLARI

Ushbu darslik 2002 yilda Oliy ta’lim vazirligi qoshidagi Oliy o‘quv yurt- lari aro Muvofiqlashtiruvchi kengash tomonidan tegishli ta’lim yomalishlari uchun darslik sifatida tavsiya etilgan “Adabiyotshunoslikka kirish” dars- ligining to‘ldirilgan va tuzatilgan 4-nashridir. Darslikda nazariy masala- lar bugungi o‘zbek adabiy-nazariy tafakkuri va xorijdagi ilmiy qarashlami uyg‘uniashtirgan holda yoritilgan, material didaktik talablar va o‘quv dasturi- ga muvofiq tarzda, izchillik va ketma-ketlikda taqdim etilgan.