Kitoblar

Йашнагай то абад илму фан ижод

АТОҚЛИ ШОИР ТАРИХНАВИС ТАРЖИМОН

Муҳаммад Ризо Эрниёзбек ўғли - Огаҳий XIX аср Хоразм адабий муҳитининг йирик сиймоларидан бири бўлиб, Навоийдан кейин энг «кўп ва хуб» шеър айтган шоирлардандир. 1998 йил 23 сентябрда Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг фармонига асосан шоирнинг 190 йиллик таваллуд санаси нишонланади. Ушбу китоб шу санага бағишланган бўлиб, Огаҳий ижоди ва фаолиятини ўз ичига қамраб олиб, унинг шоирлик, тарихнавислик ва таржимонлик иқтидорини тадқиқ қилувчи мақолалардан тартиб берилган. Мақолалар тарихий манбаларга бойлиги билан диққатга сазовордир. Китоб огаҳийшунос олимларга, олий ўқув юртлари талаба ларига ҳамда тарихимизга қизиққан барча китобхонлар оммасига мўлжалланган.

Фурқат девони

Фурқат ижодиёти Ўзбекистон мактаблари ва Олий ўқув юртларида ўқитшади. Фурқат тўгрисида кўп бадиий ва илмий асарлар яратилган. Аммо унинг шеърлар девони ҳозирча тўлиқ ҳолда нашр этилмаган. Шу девон қўлёзмаси, сўнгра унга киритилган қўшимчалар (Фурқат шеърлари) билан тўлдирилиб, уни “Ўчмас илҳомлар ” китобига киритшди. Зеро, бу нашр Ўзбекистонда фурқатшуносликка фойдаси тегиб қолар, деб умид қиламан.

Жадид адабиётида миллий истиклол мавзуси

Мазкур рисолада аждодларимиз-жадидларининг истиқлол учун олиб борган захматли, айни замонда шарафли курашлари тўғрисида янги фактлар ёрдамида ҳикоя қилинади. Миллий озодлик ғояси, истиқлол орзуси қардош ўзбек ва тожик халқлари ёзувчиларнинг асарлари мисолида очиб берилган. Муаллифнинг мақсади жадидчилик ҳаракатининг моҳиятини тўлароқ очиб беришдан иборат.

XX аср Ўзбек шеърияти анталогияси

XX аср узбек шеърияти истеъдодларга бой ва ранг-барангдир. Бу давр назмида ҳар бир шоирнинг ўзига хос бадиий-эстетик оламини курсатадиган асарлар оз эмас. Уларни одам кумсайди. Гоҳида такрор ва такрор мутолаа қилгиси келади. «XX аср ўзбек шеърияти антологияси»ни тузувчилар уни тайёрлашда ўқувчи руҳиятидаги ана шу маънавий эҳтиёжни эътиборга олишга ҳаракат килдилар. Ушбу анталогия шеърият мухлисларига узига хос совға булибгина қолмай, ундан олий ўқув юртларида, коллеж, лицей ва ўрта мактабларда қўшимча ўқув қўлланма сифатида ҳам фойдаланиш мумкин.

XX аср жаҳон шеърияти

Мазкур нашрда энг машҳур ижодкорлар асарлари жамланган.

XX аср ўзбек адабиётида рубоий ва қитьа

XX аср бошларида миллий адабиётимиз янги тараққиёт босқичига қадам қўйди. Бу босқичда проза ва драма вужудга келди. Шеъриятнинг ички эволюцияси натижасида вазн ва жанрлар трансформацияси, янгиланиш жараёни кучайди. Ушбу рисолада ўтган аср бошларида рубоий ва қитъа жанри тараққиёти жадид адабиёти намуналари мисолида тадқиқ этилади. Анъана ва яигилик кесишган чорраҳада муайян жанрлар тадрижи қизиқарли илмий талқин қилинган. Рисола адабиёт ихлосмандларига мўлжалланган

Миллий уйғониш ва ўзбек филологияси масалалари

Тошкент давлат дорилфунуни ўзбек филологияси факультетида ўзбек тили ва адабиётини ўрганиш бўйича илмий-тадқиқий лаборатория очилди.

Европа маърифатчилиги ва Миллий уйғониш

Китобда Ғарб маърифатчилик ғоялари ва уларнинг адабиётидаги ифодаси билан ХХ аср бошидаги Миллий уйғониш даври ғоялари ва адабий ҳаётдаги жараёнлар ўртасидаги типологик ўхшашликлар ва ҳар икки ҳудуд адабиётида мужассам бўлган ғоя ва қарашларнинг давр, муҳит, халқ менталитети, анъанавий маданияти, ўзига хос дунёқараши заминидаги ўзига хос хусусиятлар таҳлил этилган. Таҳлил доирасига Яқин ва Ўрта Шарқ минтақаларида кечган ўхшаш жараёнларни киритилиши қўйилган муаммоларни атрофлича ёритиш имкониятини берган.

Навоий поэтикаси "Хазойинул маоний" асосида

Ушбу асар Алишер Навоий бой лирик меросининг актуал проблемаси-унинг поэтикаси тадқиқ қилишга бағишланди. Китобда лирика поэтикасининг икки муҳим жиҳати — жанрлар поэтикаси ҳамда бадиий тасвир поэтикасига хос етакчи тенден- циялар атрофлича таҳлил қилинади. Китоб адабиётшунослар, олий ўкув юртларининг филология факультетлари студентларига, аспирантлар, шунингдек, тарихий поэтика ҳамда Навоий ижоди билан қизиқувчи кенг китобхонлар оммасига мулжалланган.

XX аср адабиёти манзарадлари

Ушбу асарда 20 асрнинг асосан, биринчи ярмида яшаган ёзувчилар ҳаёти ва ижодининг китобхонлар ва ҳатто мутахассисларга номаълум бўлган саҳифалар ёритилган, уларнинг мустабид тузум давридаги эрк ва истиқлол учун кураши ҳамда фожиали такдири ўз аксини топган.

Поэтика. Ахлоки кабир. Риторика

Қадимиятнинг даҳо мутафаккири, устози аввал, Искандар Зулқарнайнга мураббийлик қилган Арасту (Аристотел) асарлари орасида «Магниа Моралиа» - «Ахлоқи кабир» алоҳида ўрин тутади. «Ахлоқи кабир» асарида барча замонлар ва барча инсонлар учун сув ва ҳаводай, қуёш нуридай зарур илми ҳикмат дурдоналарини топамиз, бу дурдоналар бизнинг маънавий оламимизни бойитади ва гўзаллаштиради. Форобий, Беруний, Ибн Сино каби буюк Шарк алломаларининг ҳам устози булган Арасту — Аристотелнинг (эрамиздан аввалги 384-322 йиллар) ижодий мероси ҳозиргача ҳам жаҳон фалсафий-эстетик тафаккури хазинасининг қимматли бойлиги саналади. Алломанинг «Поэтика» (Нафис санъатлар ҳақида) рисоласидан бизга қадар фақат баъзи қимматли парчаларгина етиб келган булиб, ана шу Қисмлар ҳам ҳозиргача барча файласуф, санъатшунос, адабиёт назариётчиларининг асосий дастуруламали булиб хизмат қилади. «Поэтика» ўзбек тилида илк марта 1979 йилда Иззат Султон таҳрири остида босилган эди. Ахлоқи кабр ва Риторика М.МАҳмудов таржимасида берилмоқда. Китоб кенг китобхонлар оммосига мўлжалланган.

Поэтика. Ахлоки кабир. Риторика

Қадимиятнинг даҳо мутафаккири, устози аввал, Искандар Зулқарнайнга мураббийлик қилган Арасту (Аристотел) асарлари орасида «Магниа Моралиа» - «Ахлоқи кабир» алоҳида ўрин тутади. «Ахлоқи кабир» асарида барча замонлар ва барча инсонлар учун сув ва ҳаводай, қуёш нуридай зарур илми ҳикмат дурдоналарини топамиз, бу дурдоналар бизнинг маънавий оламимизни бойитади ва гўзаллаштиради. Форобий, Беруний, Ибн Сино каби буюк Шарк алломаларининг ҳам устози булган Арасту — Аристотелнинг (эрамиздан аввалги 384-322 йиллар) ижодий мероси ҳозиргача ҳам жаҳон фалсафий-эстетик тафаккури хазинасининг қимматли бойлиги саналади. Алломанинг «Поэтика» (Нафис санъатлар ҳақида) рисоласидан бизга қадар фақат баъзи қимматли парчаларгина етиб келган булиб, ана шу Қисмлар ҳам ҳозиргача барча файласуф, санъатшунос, адабиёт назариётчиларининг асосий дастуруламали булиб хизмат қилади. «Поэтика» ўзбек тилида илк марта 1979 йилда Иззат Султон таҳрири остида босилган эди. Арастунинг «Риторика» («Хитоба») асари биринчи китоби ўзбек тилида илк маротаба нашр этилмоқда.

Тарих ва бадиий талқин

Таниқли адабиётшунос олим Ҳафиз Абусаматовнинг бу китобида тарихий мавзуда ёзилган, ўзбек драма санъатининг нодир намуналарига айланган бир қатор асарлар тадқиқ этилган. Элимизнинг, юртимизнинг шарафи бўлган Беруний, Ибн Сино, Навоий каби шахсларнинг ҳаётини бизга танитишда хизмат қилган драмалар қандай ва нима учун ёзилган, уларни қандай англамоқ керак - бу хусусдаги фикрлар, албатта, ҳар кимни қизиқтиради.

Шижоат ва ижод

Ушбу китоб Ўзбекистан халқ ёзувчиси Иброҳим Раҳим таваллудинг 80 йиллиги муносабати билан дунё юзини кўрмоқда. Муаллиф унда адбий шижоат ҳаёт йўли ва ижодий фаолияти хусусида сўз юритади, айниқса, унинг бадиий қаламидан чиққан иккинчи жаҳон уруши, тинч қурилиш йиллари, сўнги янгиланишлар ва миллий истиқлол мавзуларини ўзида ифода этувчи асарлари ҳақида батафсил тўхталади- Иброҳим Раҳим ижодининг ўзига хос муҳим қирраларига алоҳида эътибор қаратади.

Адабий тахаллуслар ҳақида

Бу китобда адабий тахаллуслар ҳақида ўқувчиларга тушунча беришда адабиёт ўқитувчиларига, шунингдек олий ўқув юртларида ўқиётган филолог студентларга кўмаклашиш кўзда тутилган. Бунда тахаллуснинг фақат формал бир ходиса эмаслиги, балки маълум эстетик принципга асослангани таъкидланса, бу ўқувчиларнинг адаюий фактларни тўғри англашларига ёрдам беради.

Тахаллуслар

Ўзбек адабиётшунослигида адабий тахаллус масаласи тадқиқот объекти сифатида атрофлича ўрганилмаган. Бироқ бу адабий тахаллусга доир умуман иш қилинмаган экан, деган хулосага олиб келмаслиги лозим.

Дагиш

Эсдаликлар йўналишида ёзилган ушбу биографик асар 20-30 йиллардаги ўзбек халқининг руҳий ва маънавий дунёси, шу руҳий ва маънавий дунёдаги тулқинлар, оҳанглар билан йўғрилган. Ҳалқимизнинг буюк қадирятлари: ота-бола муносабатлари, оиладаги ўзига хос тарбия, уй қуриш, меҳмон кутиш, тўй ўтказиш, ариқ қазиш, ерни экишга тайёрлаш каби удумларни муаллиф бир ўзбек оиласи мисолида тараннум этган, куйлаган ва сувратини чизиб берган.