Kitoblar

Давр Нодираси

Беназир истеъдод соҳибаси Моҳлар ойим-Нодиранинг яшаган даври, бой ва серқирра ижоди адабиётшунослигимизда ўрганилган, асарлари нашр этилган. Шоирага муосир бўлган тарихчилар ва адабиёт мухлислари ёзиб қолдирган лавҳалар, халқ оғзида яшаб келаётган ривоятларни танқидий ўрганиш ҳам шоира ҳақидаги тасаввурни кенгайтиришга материал беради.

АДИБ АҲМАД ЮГНАКИЙНИНГ «ҲИБАТ УЛ-ҲАҚОЙИҚ» ДОСТОНИ: МАТН, ТАДҚИҚ ВА ТАҲЛИЛ

Узоқ асрлар мобайнида шаклланиб, такомиллашиб келаётган ўзбек адабиётшунослиги тангрининг улуғ неъмати бўлмиш истиқлолдан кейин янгича тадқиқот усуллари, йўналишлар билан бойиб бормоқда. Чунончи, мафкуравий таъқиқ ва тазйиқлардан ниҳоят қутулган бугунги илм ва фан олдида янги муаммолар, долзарб вазифалар вужудга келди. Бу ҳам бўлса, XX аср адабиётшунослиги қўлга киритган ютуқлар ҳамда йўл қўйилган камчиликларни сарҳисоб қилиш, устоз алломаларнинг бошлаган, бироқ турли сабабларга кўра маромига етмай қолган ишларини имкон қадар давом эттириш, уларнинг узоқ йиллик машаққатли меҳнатлари самарасини янада оширишдир. Зеро ворислик ва у билан боғлиқ ақидалар барча соҳаларда бўлгани каби адабиётшунослик, хусусан, матншуносликда ҳам тараққиётнинг асосий омилларидан биридир.

Нафосат гурунглари

Таниқли мунаққид, профессор Умарали Норматовнинг ушбу китоби салкам олтмиш йил давамида табаррук зиё маскани - Милий университет даргоҳида топган, орттирган энг азиз бойлиги - устозлари, бирга ишлаган ҳамкасблари, шу даргоҳга озми-кўпми даҳлдор ижодкорлар ҳақидаги хотира, дил сўзлари, дарсхоналарда замонамий адабий жараёнга оид нафосат гурунглари чоғи туғилган ўй-мушоҳада, баҳс- мунозара, адабий қайдлардан таркиб топган. Мажмуага, асосан, мустақиллик йиллари қоғозга тушган мақолалар киритимди, Айни пайтда, аҳамиятига кўра муаллифнинг ўтган аср 70-80-йилларига оид айрим тақриз, адабий суҳбатлари ҳам ундан ўрин олган.

Мирзо Бедил

Ушбу кичик асар авторнинг 1946 йилда Ўзбекистон Давлат Университети босиб чиқарган «Философские взгляды Мирза Абдукадира Бедиля» номли китоби асосида ёзилди. Маълумки, мазкур китобни 1957 йилда Ўзбекистон ССР Фанлар Академияси нашриёти янгидан нашр этди. 1958 йилда эса ўзбек тилида «Мирзо Бедилнинг фалсафий қарашлари» ҳурматли ўқувчилар эътиборига тақдим этилди. 1974 йилда китобхонларимиздан келган талабларга жавобан мазкур китобдан айрим қисқартиш, айрим тузатишлар ҳамда тўлдириш киритилган қўлингиздаги мана шу кичик асарни - Мирзо Бедилни, - сиз муҳтарам ўқувчиларга ҳавола қилишга журъат қилдик.

Мутрибий тазкиралари муҳиб адабий манба

XVI-XVII асрларда Самарқандда яшаган шоир ва ада- биётшунос Мутрибийнинг форс тилида битилган "Таз- кират уш-шуаро", "Нусхайи зебойи Жаҳонгир" тазкира- ларида XVI аср иккинчи ярми - XVII биринчи чорагида Марказий Осиё, Ҳиндистон, Покистон, Хитой (Шарқий Туркистон), Эрон, Озарбойжон, Туркия, Ироқ мамлакат- ларида яшаб, форс ва туркий тиллларда ижод қилган 500 нафардан зиёд шоиру адиблар ҳаётига оид материаллар ва мумтоз адабиётнинг айрим назарий масалалари ёри- тилган. Ушбу монографияда Мутрибий тазкиралари таҳлил қилиниб, уларнинг адабий-тарихий қиммати илк бор кўрсатиб берилган. Монография адабиётшунос ва тарихчи мутахассислар ҳамда адабиёт, маданият тарихи билан қизиқувчи китобхонларга мўлжалланган.

АБДУРАҲМОН ЖОМИЙ ВА АЛИШЕР НАВОИЙ

Китобхонлар диққатига тақдим этилган ушбу китоб улуғ ўзбек шоири ва олими Алишер Навоийнинг улуғ форс-тожик шоири ва олими Абдураҳмон Жомий ҳақида ўзининг турли асарларида баён қилган қимматли ва тарихий фикрларининг йиғиндисидир. Бу тўпламда китобхон Жомий билан Навоий ора- сидаги яқин муносабат, чин дўстлик ва ҳамкорликка оид энг муҳим маълумотга эга бўлиш билан бирга. мавлоно Жомийнинг ҳаёти, илмий ва адабий фаолия- тининг айрим лавҳалари билан ҳам танишишга муяссар бўлади. Тўпламнинг энг муҳим қиммати шундаки, Навоийнинг Жомийга бағишлаб ёзган ва илмий жамоатчилик учун ғоятда зарурий манба бўлган «Хамсатул-мутаҳай- йирин» асари тўплам ичида биринчи мартаба нашр этилмоқда. Қитоб филолог олимлар, олий ўқув юртларининг ўзбек ва тожик адабиёти ўқитувчиларига, аспирант ва студентларига, умуман, классик Шарқ адабиёти их- лосмандларига мўлжалланган.

Таърихларда Навоий васфи

Мазкур рисола буюк ўзбек шонри ва мутафаккири Алишер Навонйнинг 550 йиллик гўйига бағишлинган бўлиб, унда абжад ҳисобига асосланган мап- баларди ўтмиш оламлари Навоийга берган таъриф-тавсифлар, Навонйнинг таваллуди на нафоти, Навоий курган медраса, масжид қамда бошқа иншоотлар ва воқеалар таърикларда қандай акс этганлиги баён қилинади. Навонйга ба- ғишлаб Кобулда ўтказилган илмий анжуман хулосалари, Навонйиинг ўли дз- ган таърихлар ҳам рисоладан ўрни олган. Рисола кенг клтобхонлар оммасига мўлжалланган.

Беруний ва адабий ижод

Беруний асарларида қадимги ююнон фалсафаси, эпослари ва афсоналарга кўпгина мурожаат бор. «Ҳиндистон» китобида олим ҳинд халқининг шеърий ижоди, афсоналари тўғрисида қимматли маълумотлар келтирган. «Ўтмиш ёдгорликлари» ва «Ҳиндистон» китоблари Ўрта Осиё ва Эрон халқларининг энг қадимий ёдгорлиги «Авесто» ва унинг муаллифи Заратуштра тўғ- рисида муҳим манбалардан бўлиб хизмат қилади. Қу- йида биз шу маълумотлар билан яқиндан танишиб ўта- миз.

Умар Хайём изидан

Умар Хайём рубоийларининг бир неча марта ўзбек тилига қилинган таржималари асосан бармоқ вазнида амалга оширилган. Айрим ўзбек шоирларининг ўз вақтида чоп этилган рубоийлари ҳам бармоқ вазнида ёзилган. Қейинги йилларда биринча бор Манноп Эгамбердининг рубоийлари, айрим камчиликларидан қатъий назар, ўз "она" вазнида, яъни арузда ёзилганини мамнунлик билан қайд этамиз.

Биз билган ва билмаган Бобур

Рисола - миллий истиқлолимиз шарофати. Унда бир мухлис, муҳиб, қирқ йилдан зиёдроқ давр ичида олий мактабда толиби илмларга мумтоз адабиётдан сабоқ айтган муаллимнинг нотакрор шахс, довюрак саркарда, шижоатли давлат арбоби, нозиктаъб шоир салоҳиятли адиб Заҳириддин Муҳаммад Бобур ҳақидаги тасаввуру кузатишлари илмий-бадиий йўсинда умумлаштирилган.

Юз оҳ, Заҳириддин Муҳаммад Бобур

Ўзбекистон халқ шоири Сирожиддин Саййиднинг устозлар мактаби ва тажрибасидан ибрат олиб ёзган «Юз оҳ, Заҳириддин Муҳаммад Бобур…» достони янгича йўли, ўзига хос услуб ва тузилмаси, шоҳ ва шоир бобомиз- нинг асосан ички - руҳий ва қалбий кечинмалари, ўй ва изтиробларини очиб бериши билан эътиборга моликдир. Ҳозирги замон ўқувчиси, айниқса ёшлар учун тил, тарих ва адабиётни ўрганмоқлари йўлида мазкур асар ҳам фойдадан холи бўлмайди, деган умидимиз бор. Китобда Ўзбекистон халқ рассоми Хуршид Назиров чизган миниатюралардан фойдаланилди.

Комил Девоний

Рисола ХХ аср боши Хоразм адабий муҳитининг кўзга кўринган намояндаларидан бири Комил Девоний таваллудининг 120 йиллиги муносабати билан чоп этилди.

Ҳамза ижоди ҳақида

Ўзбек савет адабиятининг асосчиси, талантли драмматург ва йирик жамоат арбоби Ҳамза Ҳакимзода Ниёзийнинг кўп қиррали ижодий фаолиятини ғоя вий-тематик ҳамда бадиий-эстетика планда ёритишга бағишланган маскур тўплам.

Бадиий ижод Огаҳий нигоҳида

Ушбу китоб XIX аср ўзбек адабиётининг йирик намояндаларидан бири Муҳаммад Эрниёзбек ўгли Огаҳийнинг (1809-1874) адабий-танқидий қарашларини ўрганишга бағишланган. Муаллифлар унда буюк шонр. таржимон ва тарихчининг бадиий ижод, сўз ва шеър мақоми, поэтик жанрлар ва ижодкор истеъдоди хусусидаги фикрларини, умуман, ўз даври адабий- эстетик муҳитидаги ўрнини ёритганлар, тадқиқот материалларидан умумий таълим, ўрта махсус таълим ва олий ўқув юртларида Огаҳий ижодий меросини ўрганишда фойдаланиш мумкин.

Сўфи-мумтоз шоир

Мумтоз Хоразмийлар мухтасар битикларда

Қўлланма-маълумотнома университетлар ва педагогика институтлари филология факультетлари талабалари, академик лицей, коллеж, умумтаълим мактабларининг ўқувчи ва ўкитувчиларига ҳамда адабиёт билан қизикувчиларга мўлжалланган.

Навоий гулшанига саёҳат. (тест саволлари тўплами)

Бул китоб Навоий ижодини ўрганиш ҳам маърифий, ҳам тарбиявий жиҳатдан улкан аҳамиятга молик эканлигини кўрсатиб турибди. Демак, бу улуғ зот асарларини мутолаа қилишнинг, уларнинг замирига яширинган улкан ҳаётий ҳамда бадиий ҳақиқатларнинг том маъносига етиб боришнинг турли шакл ва усулларини излашимиз, топишимиз зарур. Ушбу китоб ҳам ана шу йўлдаги уринишлардан биридир, Унда Алишер Навоий ҳаёти ва ижодининг умумтаълим мактаблари, академик лицей ва касб-ҳунар коллежларидаги ўрганилиши билан боғлик тест саволлари жамланган. Ўйлаймизки, булар ёшларимизнинг Навоий ҳаёти ва ижоди билан янада яқинроқ танишишлари учун бир туртки бўлади.

Бадиий сўз файзи

Филология фанлари доктори, профессор Ҳамдам Абдуллаев қиёсий адабиётшунослик муаммолари бўйича таниқли олим. Унинг илмий изланишларида туркий халқлар фольклори ва ёзма адабиётнинг ўзаро алоқалари ва типологияси масалалари асосий ўрин тутади. Хусусан, Махтумкули ва ўзбек адабиёти йўналишида бадиий ижод, ўзбек ва қорақалпок достончилиги бўйича оғзаки ижоддаги ҳамкорлик, ўзаро таъсир ва ҳозирги шеъриятга бағишланган монография, рисола ва мақолалари илмий жамоатчиликка яхши маълум. Муаллифнинг ушбу тўпламга кирган мақолалари ана шу кўп йиллик изланишлардан сараланган ва янгидан сайқалланган намуналардир.

Тарих бадиияти. Мажозий-дидактик талқинлар. Тўққиз осмон юлдузлари

Тарих, У йиллар, асрлар оша ўз давомига - бизга ва бизлардан кейингиларга нигоҳ ташлайди. Унинг нигоҳи - эли учун жонфидолар, эли учун сўзфидолар, Лекни биз ҳаммавақт ҳам унинг кўзларига тик қарай олмаймиз. Сабаби, Қутайба, Чингизхон, қолаверса, ўзимиз ёндирган китобларнинг шуълаворлигидир, Поён Равшановнинг мақолалари ўша улуғ гулханга нигоҳ ташламоқ учун бир уриниш бўлса, Муҳаммаджон Имомназаров Амир Хусрав Деҳлавийнинг ижоди ҳақидаги ўйлари ҳамда достонларининг мухтасар мазмуни билан ўқувчиларни ошно қилади, Буюк Алишер Навоийнинг «Ҳай ратул-аброр», «Лисонут-тайр» асарларидаги фалсафий-дидактик мушоҳадалариинг табиати ҳақидаги мулоҳазалар Олимжон жўраси қаламига мансубдир.

Аср ва наср. Адабий танқидий мақолалар