Kitoblar

Ўзбек тили фанидан намунавий дастур

Тил ва услуб

Ҳозирги адабий жараённинг актуал проблемалари

Китобда 70 ва 80-йиллар ўзбек совет адабиёти тараққиётининг асосий тенденциялари кузатилади. Ҳозирги ўзбек прозаси, поэзияси ва драматургиясинннг энг кўзга кўринган намуналари таҳлил доирасига тортилади, ҳозирги адабий жараённинг тараққиёт хусусиятлари тадқиқ этилади. Китоб адабиётшунослар, олий ўқув юртлари филология факультетларининг ўқитувчи ва студентларига, шунингдек, ўзбек совет адабиёти масалаларн билан шуғуллапувчи кенг к китобхонлар оммасига мўлжалланган.

Ўзбек тилидаги герман тиллари ўзлашмалари

Монографияда рус тили воситачилигида ўзбек тилига кириб келган герман (немис ва инглиз) тиллари луғат таркибига мансуб сўзлар сон ва сифат жиҳатидан тавсифланади, Уларнинг ўзлашиш жараёнида юз берган фонетик-орфографик, морфологик ва семантик ўзгаришлари таҳлил қилиниб, мазкур лексик қатламиннг ўзбек тилидаги ўрни, вазифаси ва бошқа ўзига хос томонлари рус или билан қиёсланган ҳолда ёритилади. Китоб тилшунослар, аспирантлар, олий ўқув юртларннннг фиология ва герман тили бўлимлари ўқитувчиларига ҳамда студентарига мўлжалланган.

Ўзбек тилиданграмматик жадваллар ва уларга оид методик тавсиялар

Жами 30 тадан иборат бўлган ушбу жадваллар ўқувчилар қуйи синфларда ўрганган грамматик материаллар юзасидан олган билимларини яхлитлаш, янги мавзуни тушунтириш учун хизмат қилади. Жадвалларда ўқувчиларнинг ўзбекча нутқини шакллантириш ва ўстириш учун зарур бўлган грамматик материалларнинг талай қисми, яъни феълларнинг замон шакллари, нисбатлари, кўмакчи феъллар, келишиклар, сўз ясовчи қўшимчалар ва бошқа шу кабилар қамраб олинган. Жадвалларга доир методик тавсиялар берилган бўлиб, улар ўқитувчиларнинг эътиборини грамматик материалларнинг энг муҳим томонларига, уларни тушунтиришнинг диққатталаб жиҳатларига қаратади.

Ўзбек тили контактлари

Қўлингиздаги китоб ўзбек тил контактлари масаласига оид баъзи муаммоларни ёритишга бағишланган. Унинг асосини рус тилининг бошқа миллий тиллар қатори ўзбек тилига бўлган таъсири ва унинг табиий ҳодиса эканлиги ташкил қилади ҳамда бу жара ённинг ленинча миллий тил сиёсати принциплари асосида эркин ра вишда амалга ошаётганлиги исботланади, Шу билан бир қаторда ўзбек тилидаги араб ва форс-тожик тили элементлари ва ўзбек тилининг тожик тилига бўлган таъсири ҳақида ҳам фикр юритилади. Китоб ўзбек тили соҳаси бўйича шуғулланувчи мутахассисларга мўлжалланган.

Ўзбек тилининг тарихий морфологияси

Ушбу китоб туркий тилларнинг энг қадимий ёдгорликлари морфологиясини ёритишга бағишланган. Бунда бой фактик материаллар асосида сўз туркумларининг форма ва маъно тараққиёти бирма-бир баён этилади. Бу китоб туркий тиллар, жумладан, ўзбек тили тарихий тараққиёти процессини аниқлашда катта аҳамиятга эга. Китоб тил ўқитувчилари, турколог мутахассислар, илмий ходимлар ва филология факультети студентларига мўлжалланган.

Ўзбек тилидан маърузалар мажмуаси

Мазкур мажмуа ўзбек тили фанининг барча бўлимларини қамраб олга бўлиб, ҳозирги ўзбек адабий тили ҳақида анча тўлиқ маълумот бериш учун мўлжалланган. Бу тўплам педагогика институти ва университетваринин бошлангич таылим методикаси, дефектология, педаггика ва исихология мактабгача тарбия факультетлари талабалари, шунингдек, олий ўқув юртларит кирувчилар учун ўзбек тили бўйича қўлланма сифатида хизмат қилиши мумкин Мажмуа Низомий номли Тошкент Давлат педагогика университети Илмиі кенгаши йиғилишининг 1999 йил 29 январь 8-сонли қарори билан нашрга тавсия килинган.

Ўзбек тилида машқлар тўплами

«Ўзбек тилидан машқлар тўплами» педагогика институтларининг бошлангич синф ўқитувчилари тайёрлаш ва дефектология факультетлари учун мўлжалланиб, амалдаги «Ўзбек тили» программаси (авторлар: C. Усмонов, А. Азизова) ва «Ўзбек тили тили» дарслиги (авторлар: М. Мирзаев, C. Усмонов, И. Расулов) асосида тузилди. Тўпламда «Ўзбек тили»к курсннинг ҳамма бўлимлари юзасидан ўтказиладиган амалий машғулотлар кўзда тутилди. Машқлар ўтилганларни такрорлаш ва мустаҳкамлаш, янги билим бериш учун тайёргарлик принципи всосида жойлаштирилди. Студентларнинг онгли ўзлаштиришларини ҳисобга олиб, ҳар бир бўлимда орфографик хатоларин топишга, ижодий фикр юритишга мўлжалланган машқлар берилди. Баъзи темаларнинг жойлаштирилишига қисман ўзгартиш киритилди. Масалан, ажратилган бўлаклар гап бўлаклари билан уйғунлаштирилди. Пунктуацияга доир машқлар синтаксис бўлими ичида берилди. Машқ шартлари, схема ва жадвалларни тузишда, факультетнинг специфик хусусиятнни ҳисобга олган ҳолда, оддийдан мураккабга тадрижий равишда ўтишга эътибор берилди.

Ўзбек тили

Қўлланмани тайёрлашда илмий-методик жиҳатдан олий ўрта махсус ўқув юртларининг рус группалари ва рус мактаб. ларида ўзбек тили ўқитиш бўйича нашр этилган дарслик ва қўлланмалар, шунингдек, рус ҳамда ўзбек тилшунослигидаги назарий ва ўқув-методик адабиётлар асос бўлди. Қўлланманинг «Сўз боши», «Фонетика» ва «Синтаксис» қнемлари профессор Х. Абдураҳмонов, «Морфология» («Равишь ва «Ердамчи сўз»лардан ташқари) қисми доцент Э. Шодмонов, «Равиш ва ёрдамчи сўзлар» бўлимлари, «Луғат» қисми доцент A. Рафиев томонидан ёзилган. Мазкур қўлланма ҳунар-техника билим юртларига мўлжалланган дастлабки иш бўлганлиги учун авторлар қўлланмани яхшилаш ва такомиллаштиришга ёрдам берувчи фикр-мулоҳазаларни мамнуният билан қабул қиладилар.

Ўзбек тилида ёрдамчи сўзларнинг семантик-грамматик хусусиятлари

Ушбу монографияда айрим ёрдамчи сўзлар ва улар иштирокида ҳосил бўлган грамматик конструкцияларнинг семантик-грамматик хусисуятлари статистик ва трансформацион усуллар орқали ўрганилади, асосий ва қўшимча грамматик мазмунлари таҳлил қилиниб, шу асосда уларнинг морфологиядаги ўрни белгиланади ҳамда у ёрдамчилар билан ҳосил бўлган синтактик конструкциялар фактик материаллар асосида атрофлича изоҳланади. Китоб илмий ходимлар, олий ўқув юртлари филология факультетларининг ўқитувчи ва талабаларига мўлжалланган.

Адабиётимизнинг ярим асри

Бу мажмуа ўзбек адабиётининг эллик йил ичида йиққан тажрибалри ва қўлга киритган анъаналари ҳамда уларнинг туб илдизларини очиб беришни ўз олдига мақсад қилиб қўяди.Тўпламга реализм методига доир мақолалар билан бирга адабий жанрларнинг тараққиёт йўлларини таҳлил этувчи, мураккаб адабий жараёнини тўлароқ ва кенгроқ акс эттиришга хизмат қилувчи мақолалар киритилди.

Жим Рон Энг саара асарлари

Натижалар ва турмуш даражамиз - бу ҳаракатларимиз оқибатидир, бироқ буларнинг бошида юқорида келтирганимдай, дунёқараш, шахсий фалсафа, ҳаётга муносабат ва бизнинг фаолиятимиз турибди. Биз оқибатни ўзгартирмоқчи бўлсак, унинг сабабига таъсир қилишимиз керак. Лекин кўпчилик одамлар оқибатдан нолишади, шикоят қилишади, сабабни эса ё эслашмайди, ё ундан айб қидиришмайди. Китобни шундай мутолаа қилингки, унинг фикрлари, ғоялари сизни ҳаётингизни яхши томонга ўзгартириш мақсадида руҳлантира олсин. Сиз китобни ўқиб илгари пайқамаган ўз имкониятларингизни кўра бошлайсиз

Навоий ва Аттор

Йирик шарқшунос олим Е.Э.Бертельснинг ушбу монографиясида Фаридуддин Атторнинг «Мантиқ ут- тайр» ва Низомиддин Мир Алишер Навоийнинг «Лисон ут-таир» асарларининг қиёсий-типологик таҳлили берилган. Олим Навоийнинг «Лисон ут-тайр» асари Атторнинг «Мантиқ ут-тайр» асарининг таржимаси эмас, балки ўзига хос оригинал асар эканлигини кўплаб мисоллар ёрдамида асослаб бсрган. Монография филологларга, файласуфларга за, умумаи, Алишер Навоийнинг адабий мероси масалалари билан қизиқувчи кеггг китобхонлгр оммасига мўлжалланган.

НАВОИЙ „ФАРҲОД ВА ШИРИН" ВА УНИНГ ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ

Улур ўзбек шоири Алишер Навоийнинг «Фарҳод ва Ширин» достони Шарқдаги кўпгина адабиётлардаги Хамса анъанаси асосида яратилган бўлиб, уни форс-тожик, озарбайжон, уйғур ва турк адабиётларидаги Фарҳод ўрин олган асарлар билан қиёсий ўрганиш, бир томондан, адибнинг бу мавзуни ишлашдаги катта маҳоратини намойиш қилса, иккинчи томондан, адабиётлар ўртасида қадимдан давом қилиб келаётган ўзаро алоқаларни ҳам бирмунча кенг тасаввур қилишга имкон беради. Қўлингиздаги монографияда шу масала диққат марказига қўйилган. Бундан ташқари, Навоий анъаналарининг кейинги давр адабиётидаги ўрни масаласи ҳам тадқиқ этилади. Китоб илмий ходимлар, адабиёт ўқитувчилари, олий ўқув юртлари филология факультети студентларига мўлжалланган.

Алишер Навоий лирикаси ва халқ оғзаки ижоди

Мазкур асарда Алишер Навоийнинг халқ оғзаки ижоднга илмий-назарий қарашлари, Навоий лирикасининг етакчи жанри бўлган ғазалга халқ ижодининг таъсири ҳамда Навоий лирикасида халҳ афоризмларининг ўрни ва аҳамияти ёритилган. Асар илмий ходимлар, олий ўқув юртлари филология факультетларининг ўқитувчи ва студентлари, кенг китобхонлар оммасига мўлжалланган.

Халқ ҳикоятлари Навоий ижодида.

Эргаш шоир ва унинг достончиликдаги ўрни. Тадқиқотлар

Тўпламда этоқли ўзбек халқ шонри Эргаш Жуманбулбул ўғлининг санъаткорлик маҳорати, достончиликдаги ўрни ва совет фольклори ривожига қўшгин ҳиссасини ёритувчи мақолалар ўрин олган. Асар адабиётшунослар, фольклористлар, олий ўқув юртлари филология факультетларининг ўқитувчилари ва студентлари, шунингдек, халқ ижоди билан қизнқупчи кент катобхонлар оммаси учун мўлжалланган.

Алишер Навоий ва Хоразм авлиёлари

Рисола ҳазрати Нажмуддин Кубро ва унинг устозлари, шогирдлари тўғрисида Алишер Навоий ёзиб қолдирган манба асосида битилгандир. Рисолада Нажмуддин Кубронинг тасаввуф сулукида таълим ва тарбия олишидаги саргузаштлари баён этилган. Муаллиф Куброга боғлиқ тасаввуф сулуки аҳллари тўғрисида қалам тебратар экан, унинг нозик сиру-асрорларини ўқувчига тақдим этишга интилади, руҳият кароматларини инсоннинг ботини орқали такомиллашда ифода этади. Асарда Кубронинг устозлари ва шогирдлари орқали тасаввуфга боғли бўлган масалалар баён этилган. Рисолада илк бор Хоразм авлиёлари Абдуллоҳ Муборак, Паҳлавон Маҳмуд, Алауддин Аттор, Абул Вафо Хоразмий, Умра-атун Хоразмия, Шайх Алоуддин Хоразмий, Хубби Хожа, Шайх Абул Ҳасан Ишқий, Мукри Маҳмуд каби авлиёлар фаолияти тўғрисида фикр юритади.

"Мажолисун-нафоис" нинг таржималари

Ўзбек халқининг мутафаккир шоири Алишер Навоий мероси ўз давридаёқ мухлислар орасида кенг тарқалган эди. Шоир асарларидан айримлари эса форс-тожик тилига таржима ҳам қилинган эди. Қўлингиздаги рисолада Навонй «Мажолисун-нафонс» асарининг форс-тожик тилидаги икки таржимаси, уларнинг фазилатлари, бу асарларнинг адабиётлар ўртасидаги алоқаларни мустаҳкамлашдаги ўрни ҳақида сўз боради. Рисола кенг китобхонлар оммасига мўлжалланган.